Home Map E-mail
 
Eng |  Հայ |  Türk |  Рус |  Fr  

Հիմնական էջ
Նորություններ
Առաքելություն
Տնօրենի ուղերձը
Կապ մեզ հետ
Նախօրեին
Հայոց պատմություն
Լուսանկարներ
Մտավորականներ
Հայոց ցեղասպանություն
Ցեղասպանություն
Հայոց ցեղասպանության մասին
Ժամանակագրություն
Լուսանկարներ
100 պատմություններ
Քարտեզագրում
Մշակութային ցեղասպանություն
Հիշի՛ր
Վավերագրեր
Ամերիկյան
Անգլիական
Գերմանական
Ռուսական
Ֆրանսիական
Ավստրիական
Թուրքական

Հետազոտում
Մատենագիտություն
Վերապրողներ
Ականատեսներ
Միսիոներներ
Մամուլ
Մեջբերումներ
Դասախոսություններ
Ճանաչում
Պետություններ
Կազմակերպություններ
Տեղական
Արձագանք
Իրադարձություններ
Պատվիրակություններ
Էլ. թերթ
Հոդվածներ
Գիտաժողովներ
Օգտակար հղումներ
   Թանգարան
Թանգարանի մասին
Այցելություն
Մշտական ցուցադրություն
Ժամանակավոր
Օն լայն  
Շրջիկ ցուցադրություններ  
Հիշատակի բացիկներ  
   Ինստիտուտ
Գործունեությունը
Հրատարակություններ
ՀՑԹԻ հանդեսներ  
Գրադարան
ՀՑԹԻ հավաքածուները
   Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
Պատմությունը
Հիշողության պուրակ
Հիշատակի օր
 

Armenian General Benevolent Union
All Armenian Fund
Armenian News Agency
armin
armin
armin
armin
armin




Նորություններ

«Գողգոթան. Սեբաստիայի գաղթը, տառապանքի ճամփան»
Արուսյակ Մանվելյանի հուշագրությունը


16.02.2023


Դատաստանս եղաւ վճռական ու կարճ,
Դռները բոլոր փակւեցան յանկարծ,
Այս լաւ աշխարհում իմ բաղտը խոսցան
Ինձ բաժին թողուց արաբիոյ ճամբան:


Հայոց ցեղասպանության պատմության կարևոր մաս են ցեղասպանությունը վերապրածների հուշագրությունները: Վերջիններս ևս մեկ անգամ փաստում են ցեղասպանության իրողությունը, ինչպես նաև բացահայտում են նոր մանրամասներ: ՀՑԹԻ թանգարանային ֆոնդերում պահվող Ցեղասպանությունը վերապրած Արուսյակ Մանվելյանի հուշագրությունը սեբաստահայերի գաղթի, նրա բազմանդամ ընտանիքի գաղթի պատմությունն է:

Արուսյակ Մանվելյանը ծնվել է 1904թ. մայիսի 25-ին Սիվասում: Տասնամյա Արուսյակի ընտանիքի անդամներից ողջ են մնացել չորսը՝ մայրը, քույրը՝ Արշալույսը, եղբայրը՝ Սեպուհը և ինքը:

Արուսյակը հուշագրությունը գրել է մոր պատգամով: Մայրը խնդրել էր, որ երեխաներից ով ողջ մնա, գրի առնի իրենց տեսած և ապրած տառապանքների մասին: Արուսյակն իր հուշագրությունը վերնագրել է «Գողգոթան. Սեբաստիայի գաղթը, տառապանքի ճամփան»: Արուսյակը պատմում է տեղահանությունների ճանապարհին թուրքերի, չերքեզների, քրդերի կողմից հայ կանանց և երեխաների նկատմամբ իրականացված բռնությունների, երեխաների առևանգումների, թալանի մասին, որին միանում էին նաև քարավանները հսկող ժանդարմները: Նա հիշում է, թե ինչպես էին մոտակայքում գտնվող քաղաքների և գյուղերի ժողովուրդը հավաքվում և փորձում ինչ-որ կերպ վերցնել հայ երեխաներին՝ գողանում էին, գնում չնչին գումարներով, փոխանակում ջրի կամ սննդի հետ: Ծնողները երբեմն տղաներին փրկում էին՝ աղջկա հագուստ հագցնելով, ականջները դակելով: Արուսյակի պարագայում տեղի է ունենում հակառակը: Սեբաստիայից դեպի Ղանզալ ճանապարհին չերքեզները թուրք ժանդարմների հետ պայմանավորվում են Արուսյակին իրենց հետ տանել, սակայն մայրը աղջնակին կարողանում է երեք-չորս օր թաքցնել կառքերից մեկում, այնուհետև, կտրելով մազերը, նրան ներկայացնում է որպես տղա: Արուսյակն ամբողջ գաղթի ճանապարհն անցնում է Հարությունի կերպարանքով:

Արուսյակը նկարագրում է իրենց անցած գաղթի ճանապարհը՝ Սեբաստիայից դեպի Իշխան գյուղ, Ղանզալ, Մալաթիա, Այնթափ, Բերեճիկ, Հալեպ, Րաքքա, Սաբխա և Դեր-Զոր: Նա պատմում է, թե ինչպես էին գաղթականներին դժվար անցանելի ճանապարհներով հաճախ տանում և հետ բերում նույն բնակավայրը՝ հյուծելու և բնաջնջելու նպատակով: Արուսյակի հուշագրությունը տեղահանությունների ընթացքում կիրառված բռնությունների մի ամբողջ շղթայի նկարագրություն է: Տեղահանվածների մի մասը սպանվում էր, ոմանք խեղդվում էին գետերում, ոմանք մեռնում հյուծվածությունից, սովից, տարատեսակ համաճարակներից ու հիվանդություններից: Թուրք ժանդարմները մանկահասակ տղաներին սպանում էին՝ թունավորելով սնունդը, աննախադեպ էին մարդակերության, սպանվածների ներքին օրգանները վաճառելու դեպքերը: Արուսյակի մանկական հիշողության մեջ տպավորվել են հայ գաղթականների՝ ծառերից գլխիվայր կախված, անշնչացած մարմինները պատկերող տեսարանները: «Ալ ես ու եղբարս չենք կրնար բացատրել իրեց ըրած բաները այս գազան վայրենի ժողովուրդի: Վերջապես խեղճերին գլուխը կախ, ոտքերնին ալ կապած ծառին վրայ, անակ են ըրէր, որ իրից ըստամոքս ալ կտրէր են, հաներ են իրից թոքը և գրէր են, որ հինք փարային կը ծախէն թոքը»:

Արուսյակը պատմում է, թե ինչպես էին ճանապարհին զանազան խորության փոսերը լցվում սպանված, սովից ու համաճարակից մահացած հայերի դիակներով: Սաբխայից մինչև Դեր-Զոր ընկած ճանապարհին նրանց քարավանը նոսրացել էր, ճանապարհին արաբ կանայք վաճառում էին հաց, ջուր, մածուն: Հայերը իրենց վերջին գրոշներով գնում էին այդ ամենը կամ փոխանակում իրենց ունեցած թանկարժեք իրերի հետ՝ փորձելով հագեցնել ծարավը, քաղցը: Դեր-Զորում վրանների տակ պատսպարված հայերի թիվը նույնպես նվազում էր, ու այն աստիճանաբար վերածվում էր ամայի բնակավայրի: Դեր-Զորում թուրք հրոսակների խոշտանգման զոհ է դառնում նաև Արուսյակը, ում ուշագնաց գտնում է մի արաբ վաճառական: Արուսյակը, ուշքի գալով պատմում է, որ դեռ իր ականջներում է մոր լացի ձայնը, բայց չի հիշում, թե ինչ է եղել իր հարազատների հետ: Արուսյակը որոշ ժամանակ ապրում է արաբի ընտանիքում, որտեղ նրան լավ էին վերաբերվում:

Հետագայում՝ 1918 թվականին, երբ սկսվում են որբահավաք աշխատանքները, անգլիական իշխանությունների նախաձեռնությամբ և մի հայ զինվորականի շնորհիվ հաջողվում է Արուսյակին դուրս բերել իսլամական միջավայրից ու Բաղդադի որբանոց տեղափոխել, որտեղ նա սկսում է դպրոց հաճախել, գրել-կարդալ սովորել:

Հետաքրքրական է Հայաստան մեկնող կամավորականների այցը որբանոց, որոնց համար որբանոցի սաներն ազգային ոգով միջոցառում էին կազմակերպել, անգամ՝ հայկական զինանշանը պատրաստել:

Որբանոցում հաճախ մեծահասակ աղջիկներին հանձնարարում էին հոգ տանել փոքրերի մասին: Արուսյակի մասին հոգ տանող աղջիկը նրան նմանեցնում է քրոջը՝ Արշալույսին և հարցուփորձ անում նրա ծննդավայրի և ծնողների մասին: Պարզվում է, որ այդ աղջկա եղբայրն ամուսնացել էր Արուսյակի հորաքրոջ աղջկա հետ, ինչպես նաև տեղեկանում է, որ մորը հաջողվել է Արշալույսին հորաքրոջ հետ երկաթուղով ուղարկել Հալեպ: Բայց ինչպես գրում է Արուսյակը, նրան այլևս չի հաջողվել տեսել քրոջը, հորաքրոջը և մյուս հարազատներին: Գաղթի ճանապարհին հայ ընտանիքները այդպես մասնատվում էին, կորցնում միմյանց: Քչերին էր հաջողվում հետագայում վերագտնել հարազատներին կամ թեկուզ տեղեկություն ստանալ նրանց ողջ լինելու կամ գտնվելու վայրի մասին:

Այսպիսով, սույն հուշագրությունը ներկայացնում է մի ընտանիքի պատմություն, որը, մաքառելով Դեր-Զորի անապատներում, վերապրել է: Տասնամյա Արուսյակը, հոգեկան ծանր ապրումներով թղթին հանձնելով իր ընտանիքի պատմությունը, փորձել է դուրս գալ այդ հոգեվիճակից: Այս պարագայում Արուսյակին շատ օգնել է հավատն առ Աստված, նրա մտքում դրոշմվել էին մոր խոսքերը, որ Աստված մեծ է, Աստված կա, աղոթե՛ք, Աստված կօգնի:

Հուշագրությունն ավարտվում է Արուսյակի՝ Բաղդադի որբանոցային կյանքով: Հետագայում Արուսյակն ամուսնացել է իրաքահայ պատմաբան Վարդան Մելքոնյանի հետ: 1985թ. հուշագրությունը թարգմանվել է անգլերեն Արուսայկի որդու՝ Վահե Մելքոնյանի կողմից:

Հեղինե Հովհաննիսյան
ՀՑԹԻ գրահրատարակչական, խմբագրական և թվայնացման բաժնի ավագ օպերատոր





Արուսյակ Մանվելյանը մոր, քրոջ՝ Արշալույսի և եղբոր՝ Սեպուհի հետ: Սվազ, 1910–ական թթ.




Արուսյակ Մանվելյան-Մելքոնյանը ամուսնու՝ Վարդան Մելքոնյանի հետ, 1960-ական թթ.




Արուսյակ Մանվելյանը ամուսնու և երկու աղջիկների հետ:

ՀԵՏԵՎԵ՝Ք ՄԵԶ



ՆՎԻՐԱԲԵՐԻ՛Ր

DonateforAGMI
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՌ ՊԱՀԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ հիմնադրամի կողմից իրականացվող հատուկ նախագծեր

ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԱՊՐԱԾՆԵՐԻ ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ

ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ
ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆ

ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՅՈՒՇԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՔԱԾՈՆ

ՀՑԹԻ ԳՐԱԽԱՆՈՒԹ

1915
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի «գրքերի աշխարհը»

ԱՌՑԱՆՑ ՑՈԻՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Temporary exhibition
Ինքնապաշտպանական մարտերը Կիլիկիայում Հայոց ցեղասպանության տարիներին

Նվիրվում Է Մարաշի, Հաճընի, Այնթապի ինքնապաշտպանությունների 100-ամյա տարելիցին

ԼԵՄԿԻՆԻ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿ

Lemkin
ՀՑԹԻ ՄԵԿՆԱՐԿՈՒՄ Է
2022 Թ. ՌԱՖԱՅԵԼ ԼԵՄԿԻՆԻ
ԱՆՎԱՆ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿԸ

ՀՑԹԻ ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

genedu
«Հայոց ցեղասպանության թեմայի ուսուցում»
կրթական ծրագիր դպրոցականների համար

ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

genedu
ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

ՓՈԽԱՆՑԻ´Ր ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԴ

100photo
Կիսվի՛ր ընտանիքիդ պատմությամբ, փոխանցի՛ր հիշողությունդ սերունդներին:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտն ապրիլի 24-ին ընդառաջ հանդես է գալիս «Փոխանցի՛ր հիշողությունդ» նախաձեռնությամբ:

ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ

DonateforAGMI

«ՀՑԹԻ» հիմնադրամ
ՀՀ, Երևան 0028
Ծիծեռնակաբերդի խճուղի, 8/8
Հեռ.: +374 10 390981
    2007-2021 © Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ     Էլ.հասցե: info@genocide-museum.am