Home Map E-mail
 
Eng |  Հայ |  Türk |  Рус |  Fr  

Հիմնական էջ
Նորություններ
Առաքելություն
Տնօրենի ուղերձը
Կապ մեզ հետ
Նախօրեին
Հայոց պատմություն
Լուսանկարներ
Մտավորականներ
Հայոց ցեղասպանություն
Ցեղասպանություն
Հայոց ցեղասպանության մասին
Ժամանակագրություն
Լուսանկարներ
100 պատմություններ
Քարտեզագրում
Մշակութային ցեղասպանություն
Հիշի՛ր
Վավերագրեր
Ամերիկյան
Անգլիական
Գերմանական
Ռուսական
Ֆրանսիական
Ավստրիական
Թուրքական

Հետազոտում
Մատենագիտություն
Վերապրողներ
Ականատեսներ
Միսիոներներ
Մամուլ
Մեջբերումներ
Դասախոսություններ
Ճանաչում
Պետություններ
Կազմակերպություններ
Տեղական
Արձագանք
Իրադարձություններ
Պատվիրակություններ
Էլ. թերթ
Հոդվածներ
Գիտաժողովներ
Օգտակար հղումներ
   Թանգարան
Թանգարանի մասին
Այցելություն
Մշտական ցուցադրություն
Ժամանակավոր
Օն լայն  
Շրջիկ ցուցադրություններ  
Հիշատակի բացիկներ  
   Ինստիտուտ
Գործունեությունը
Հրատարակություններ
ՀՑԹԻ հանդեսներ  
Գրադարան
ՀՑԹԻ հավաքածուները
   Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
Պատմությունը
Հիշողության պուրակ
Հիշատակի օր
 

Armenian General Benevolent Union
All Armenian Fund
Armenian News Agency
armin
armin
armin
armin
armin




Նորություններ

Սարգիս Թորոսյան. Դարդանելի հայ հերոսը


Կապիտան Սարգիս Թորոսյանը ծնվել է 1891թ. Էվերեկ քաղաքում, (հայաշատ բնակավայր Անգորայի նահանգի Կեսարիա գավառում) ավարտել է տեղի հայկական թեմական դպրոցը: Սարգիսը զինվոր դառնալու մեծ ցանկություն ուներ: Սակայն Օսմանյան կայսրությունում մինչև 1908թ. սահմանադրությունը քրիստոնյաների համար զինվորական գործը խստիվ արգելված էր: Դպրոցն ավարտելուց հետո Սարգիս Թորոսյանն ընդունվում է Ադրիանապոլսի Պետական Քոլեջը, որտեղ ընկերանում է Մուհարրեմ անունով արաբ մի ուսանողի հետ, ով օսմանյան բանակի փաշայի որդի էր: Սարգիսի և Մուհարրեմի ընկերությունը շուտով վերաճում է բարեկամության, որի արդյունքում վերջինիս հայրը` ազդեցիկ փաշան, կազմակերպում է երկու տղաների ընդունելությունը ռազմական քոլեջ: Փաշայի պալատ մի քանի այցերից հետո` Սարգսի և Մուհարրեմի քրոջ` Ջամիլեի միջև սիրավեպ է սկսվում:

Ավարտելով քոլեջը` 1914թ. Սարգիսն ստանում է հրետանային լեյտենանտի կոչում և երեք ամսով գործուղվում Գերմանիա: Թուրքիայի` պատերազմի մեջ մտնելուց առաջ Սարգիսը նշանակվում է Էրթուղրուլ ֆորտի հրամանատար, որը պաշտպանում էր Դարդանելի մուտքը, իսկ Մուհարրեմը` Դարդանելի պաշտպանական ամրությունների հրամանատար, գեներալ Ջևադ փաշայի քարտուղար:

Կապիտան Սարգիս Թորոսյանն առաջինն էր, ով 1915 թ. սկզբին ոչնչացրեց բրիտանական ռազմանավը Դարդանելի (Չանաքկալեի) ճակատամարտում: Սարգիս Թորոսյանի հավատարմությամբ ու խիզախությամբ հիացած Ջևադ փաշան` վերջինիս ներկայացնում է Պատերազմի նախարար Էնվեր փաշային` ընդգծելով, որ կապիտան Թորոսյանի ղեկավարած ֆորտերը միակն էին, որոնց հաջողվեց ջրասույզ անել հակառակորդի նավերը:

Ընդունելության ընթացքում նախարար Էնվեր փաշան Սարգիս Թորոսյանին ներկայացնում է գերմանացի բարձրաստիճան սպաներ մարշալ Լիման ֆոն Սանդերսին և գեներալ Ֆոն դեր Գոլցին` որպես «Դարդանելի հայ հերոսի»: Հանդիպման ընթացքում Էնվերն ու գերմանացի զինվորականները խորհրդակցում են Սարգիս Թորոսյանի հետ Չանաքկալեի ռազմաճակատում ստեղծված ռազմական իրադրության և պաշարված Կ.Պոլսում բրիտանացիների հաջողության հասնելու հնարավարությունների մասին:

1915թ. սեպտեմբերի 29-ի առավոտյան Թորոսյանը հեռագիր է ստանում, որ Մուհարրեմը ծանր վիրավորվել է Դարդանելի համար մղած թեժ մարտերից մեկում և շտապում է տեսնել նրան: Մահից առաջ Մուհարրեմն ուշագրավ բացահայտում է անում իր քրոջ` Ջամիլեի ինքնության մասին, որի վերաբերյալ Ս. Թորոսյանի գրքում գրված է. «1896 թ. հայկական կոտորածի ժամանակ հայրս Մուշի մոտ տեղակայված բանակային ստորաբաժանման հրամանատարն էր: Նույնիսկ այդ ժամանակ նա շատ մտահոգ էր քրիստոնյաների նկատմամբ թուրքերի ունեցած վերաբերմունքից: Մի օր, անցնելով հայկական գյուղերից մեկի մոտով, հայրս տեսնում է հազիվ երկու տարեկան փոքրիկ մի աղջնակի, ով մոլորված քայլում էր ամայացած փողոցներում: Նրա ծնողների մասին ոչ մի տեղեկություն չկարողանալով գտնել` խղճահարությունից դրդված, հայրս իր հետ վերցրեց աղջկան ու տուն տարավ: Ի վերջո, նա ընդունվեց մեր ընտանիքում: Մայրս, ընդդիմանալով աղջկա ձախ ձեռքին արված խաչի պատկերով դաջվածքին, թթվային լուծույթով վերացրեց քրիստոնեական խորհրդանիշը` սպի թողնելով աղջկա ձեռքին»:

1915թ. հունիսից, երբ սկսվեց կայսրության հայ բնակչության տեղահանությունն ու կոտորածը, Սարգիս Թորոսյանի ծնողներն ու քույրը ևս տեղահանվեցին ու տարվեցին Դեր Զոր: Էվերեկի կայմակամ (շրջանի ղեկավար) Զեքին, նախքան տեղահանելն, առաջարկել էր Թորոսյանի ծնողներին իսլամ ընդունել և իրենց փոքր դստերը կնության տալ իր զարմիկին: Սակայն առաջարկը մերժվել է: Թորոսյանը փորձում է իր ընտանիքի փրկության համար միջնորդություն հայցել թուրք բարձրաստիճան զինվորականներից, սակայն, փոխարենը վերջիններս Թորոսյանին սպանելու փորձ կատարեցին: Ավելի ուշ, թուրք սպաներից նա տեղեկանում է, որ Թալեաթ փաշան իր սիրուհիներից մեկի` Ֆահրիե Հումանի օգնությամբ ծրագրել էր թույնել իրեն, իսկ մարմինը` ծովը նետել:

Որոշ ժամանակ անց` Թորոսյանը Պաղեստինում ենթարկվում է երկրորդ մահափորձին: Երիտթուրքերի հանդեպ ունեցած ատելությունը և ծնողների սպանությունը ստիպում են Թորոսյանին միանալ արաբներին, որոնք Նուրի Յուսուֆի ղեկավարությամբ գործում էին Դաշնակիցների հովանու ներքո: Իր խիզախության, ղեկավարելու բացառիկ ունակության և հմուտ հրամանատարության համար Թորոսյանն Անգլիայի ու Ֆրանսիայի կողմից արժանացել է բարձր պարգևների: Թորոսյանն արժանացել է նաև Օսմանյան կայսրության և Գերմանիայի, Ավստրիայի, Բուլղարիայի ռազմական պարգևներին:

Արաբական անապատներից մեկում Թորոսյանը գտնում է իր քրոջը` Բայզարին, ով իր ընտանիքի անդամներից միակ վերապրողն էր: Սակայն, շուտով և՛ քույրը, և՛ Ջամիլեն մահանում են հիվանդություններից: Կիլիկիահայերի վերադարձից հետո Թորոսյանը մասնակցել է քեմալականների դեմ կազմակերպված տեղական ինքնապաշտպանական մարտերին, որի անհաջող ավարտից հետո տեղափոխվում է ԱՄՆ` Փենսիլվանիա: 1927 թ. Բոստոնում Սարգիս Թորոսյանը հրատարակել է իր հուշերը` «Դարդանելից Պաղեստին» վերնագրով: Հինգ ռազմաճակատներում ձեռք բերած փորձն ու իրազեկությունը հիմք են հանդիսանում կապիտան Թորոսյանի համար շարադրելու բացառիկ նշանակության ընդարձակ օրագիր:




Կապիտան Ս. Թորոսյանի ծնողները և քույրերը պատերազմից առաջ



Կապիտան Ս. Թորոսյանը Կ.Պոլսում, հունիս, 1915թ.



Կապիտան Ս. Թորոսյանը ստանում է առաջին բուժօգնություն ձեռքի վնասվածքի համար
դաշտային հիվանդանոցում (Միջագետքի ճակատ)



Օսմանյան կառավարության կողմից Կապիտան Թորոսյանին շնորհված վկայական



Կապիտան Ս. Թորոսյանը հանդիպում է իր քրոջը Թել-Հալիֆի մոտ գտնվող անապատում



Հրամանատար Թորոսյանը ղեկավարում էր վեց հազար արաբական հեծյալներին Դամասկոսում



Կապիտան Ս. Թորոսյանի զինվորական ծառայության աշխարհագրությունը



Օսմանյան բանակի կապիտան Սարգիս Թորոսյան



Կապիտան Ս. Թորոսյանի անցած մարտուղին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում



Կապիտան Ս. Թորոսյանի կողմից գծված Դարդանելի ռազմական գործողությունների քարտեզ-սխեման





ՀԵՏԵՎԵ՝Ք ՄԵԶ



ՆՎԻՐԱԲԵՐԻ՛Ր

DonateforAGMI
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՌ ՊԱՀԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ հիմնադրամի կողմից իրականացվող հատուկ նախագծեր

ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԱՊՐԱԾՆԵՐԻ ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ

ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ
ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆ

ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՅՈՒՇԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՔԱԾՈՆ

ՀՑԹԻ ԳՐԱԽԱՆՈՒԹ

1915
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի «գրքերի աշխարհը»

ԱՌՑԱՆՑ ՑՈԻՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Temporary exhibition
Ինքնապաշտպանական մարտերը Կիլիկիայում Հայոց ցեղասպանության տարիներին

Նվիրվում Է Մարաշի, Հաճընի, Այնթապի ինքնապաշտպանությունների 100-ամյա տարելիցին

ԼԵՄԿԻՆԻ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿ

Lemkin
ՀՑԹԻ ՄԵԿՆԱՐԿՈՒՄ Է
2022 Թ. ՌԱՖԱՅԵԼ ԼԵՄԿԻՆԻ
ԱՆՎԱՆ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿԸ

ՀՑԹԻ ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

genedu
«Հայոց ցեղասպանության թեմայի ուսուցում»
կրթական ծրագիր դպրոցականների համար

ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

genedu
ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

ՓՈԽԱՆՑԻ´Ր ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԴ

100photo
Կիսվի՛ր ընտանիքիդ պատմությամբ, փոխանցի՛ր հիշողությունդ սերունդներին:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտն ապրիլի 24-ին ընդառաջ հանդես է գալիս «Փոխանցի՛ր հիշողությունդ» նախաձեռնությամբ:

ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ

DonateforAGMI

«ՀՑԹԻ» հիմնադրամ
ՀՀ, Երևան 0028
Ծիծեռնակաբերդի խճուղի, 8/8
Հեռ.: +374 10 390981
    2007-2021 © Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ     Էլ.հասցե: info@genocide-museum.am