27.12.2016


Կարեն Եփփեն ծնվել է 1876 թվականին Դանիայի Գիլինգ քաղաքում:

Ինչպես իր ժամանակակիցները, այնպես էլ Եփփեն Օսմանյան կայսրությունում 1894-1896 թվականների հայերի կոտորածների մասին տեղեկանում է եվրոպական մամուլից: Սակայն նրա կյանքում շրջադարձային է դառնում 1902 թվականը. դանիացի գիտնական, մարդասեր Օգե Մեյեր Բենեդիքսենի դասախոսությունը լսելուց հետո Կարեն Եփփեն դառնում է նրա «Հայերի դանիացի բարեկամները» կազմակերպության անդամ և ներկայանում Գերմանիայի արևելյան առաքելության հիմնադիր-նախագահ Յոհաննես Լեփսիուսին՝ նրանց հետ աշխատելու ցանկությամբ:

Եփփեն միսիոներ չէր: Նա և Բենեդիքսենը խորապես համոզված էին, որ Օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերին օգնելու ու նրանց զարգացումը խթանելու համար պետք է հարգել հայ ժողովրդի կրոնն ու մշակույթը:

Եփփեն և «Հայերի դանիացի բարեկամներ»կագմակերպության ղեկավարությունը հասկանամ էր նաև, որ գերմանական ու ամերիկյան միսիոներական կազմակերպությունների, ինչպես նաև տեղական իշխանությունների հետ աշխատելու համար անհրաժեշտ է Օսմանյան կայսրությունում հենարան ունենալ:

1903 թվականին, ժամանելով Օսմանյան կայսրության հարավում գտնվող Որֆա քաղաք, 27-ամյա Կարեն Եփփեն դառնում է «Հայերի դանիացի բարեկամներ» կազմակերպության միակ դաշտային աշխատողը: Նա անմիջապես ստանձնում է ավելի քան 300 հայ որբերի համար պատասխանատվությունը Որֆայի գերմանական գաղթակայանում: 1915-ին՝ Հայոց ցեղասպանության օրերին, Եփփեն ջանք չէր խնայում հայերին օգնելու ու իր սեփական տանն ապաստան տալու համար: Օսմանյան ժանդարմները բազմիցս խուզարկեցին նրա տունը, սակայն չգտան ներքնահարկում ու ծաղկանոցում թաքնված հայերին: Հիվանդությունները, սիրված մարդկանց մահվան տեսարաններից ապրած սթրեսը և մշտական վտանգի զգացումը նրան գրեթե հյուծեցին:

«Որքան լավ կլիներ չտեսնել մահվան այդ ճանապարհը, որ ձգվում էր Ուրֆայի պարիսպներից դեպի հեռու-հեռու՝ դեղին, արևից խանձված, անծայրածիր հարթավայրը: Այն լի էր ոչ թե թարմ կանաչ, ստվերաշատ ծառերով, այլ մարդկանց դիակներով՝ քայքայման տարբեր աստիճանում: Ոմանք ընկած էին հենց քաղաքի դարպասների մոտ: Հիվանդներին դուրս էին քշել իրենց մահճից՝ փայտերով ծեծելով, ովքեր կարողացել են մի քանի հարյուր քայլ ևս կատարել»,- գրում է Եփփեն: 1917 թվականին վատ առողջության պատճառով Եփփեն հայրենիք է վերադառնում: Հայերի կոտորածների մասին իր վկայություններով փորձում է աշխարհին տեղյակ պահել կատարվող ոճրի մասին, հոդվածներ է տպագրում և դասախոսություններ կարդում:

1920 թվականին Կարեն Եփփեն մեկնում է Հալեպ, որտեղ շարունակում է իր հայանպաստ գործունեությունը: 1921-ին Եփփեն Ազգերի լիգայի կողմից նշանակվում է առևանգված հայ կանանց ու որբերին փրկելու նպատակով ստեղծված հանձնախմբի լիազոր կոմիսար:

Առաջին երեք ամսվա ընթացքում արդեն հանձնախմբին հաջողվել էր հարյուր հայ կին ու աղջիկ փրկել իսլամական գերությունից: Այս նպատակով Կարեն Եփփեն Հալեպում հիմնում է որոնման կենտրոն: Աստիճանաբար, երբ կանանց ու երեխաների թիվն ավելացավ, կարիք զգացվեց հատուկ ապաստարան ստեղծելու: Իսլամական գերությունից ազատագրվածները ստանում էին անհրաժեշտ բժշկական օգնություն, առանձնահատուկ խնամք, հագուստ, սնունդ, ստուգվում էր նրանց ինքնությունը, իսկ վերջիններիս անվանացանկերը՝ կից լուսանկարներով, ուղարկվում էին թերթերին, եկեղեցիներին և հայկական միություններին՝ հարազատներին գտնելու համար: Իրենց հարազատներին չգտած կանանց համար բացվում են «միայնակների տներ»: Այս «միայնակները» պետք է որդեգրեին որբերի:

Որբահավաք գործունեությամբ զբաղվում էր Կարեն Եփփեի որդեգիրը` Միսաք Մելքոնյանը, իսկ նրանց խնամքով՝ անձամբ՝ Եփփեն: Անապատի մեջ ամենուր այս կարգախոսն էր հնչում` «Մեկ հայ` մեկ կարմիր ոսկի»:

Կարեն Եփփեն ազատագրյալ որբ երեխաների դաստիարակության մեջ կարևորում էր Հայ եկեղեցու դերը և ակտիվ համագործակցությունը եկեղեցու սպասավորների հետ: Եփփեն հավատում էր, որ հայ եկեղեցին իր ծեսերով, արարողություններով կարևոր դեր կարող է խաղալ տարիներով այլազգիների հետ ապրած, բարքերով, ըմբռնումներով և կրոնական հավատալիքներով արմատներից հեռացած-օտարացած հայերի մեջ անցյալի հիշատակն արթնացնելու և իրենց ինքնությանը վերադարձնելու գործում:

Եփփեն արժանացել է Դանիայի «Պատվո լեգեոնի ասպետ» աոաջին կարգի շքանշանի: Որպես Ազգերի լիգայի լիազոր ներկայացուցիչ` հատուկ շքանշանով պարգևատրվել է նաև ֆրանսիական իշխանությունների կողմից՝ Սիրիայում ֆրանսիական մանդատի շրջանում իր կատարած ծառայությունների համար:

Կ. Եփփեն իր մահկանացուն է կնքել 1935թ. հուլիսի 7-ին: Նրա ցանկությամբ իր հուղարկավորությունը կատարվել է Հայ առաքելական եկեղեցու ծիսակարգով: Նա թաղվել է Հալեպի Հայոց ազգային գերեզմանատանը: Կարեն Եփփեի հիմնադրած որբանոցը 1947 թվականին վերածվել է Կարեն Եփփեի անվան ազգային ճեմարանի և գործում է մինչ օրս: