Home Map E-mail
 
Eng |  Հայ |  Türk |  Рус |  Fr  

Հիմնական էջ
Նորություններ
Առաքելություն
Տնօրենի ուղերձը
Կապ մեզ հետ
Նախօրեին
Հայոց պատմություն
Լուսանկարներ
Մտավորականներ
Հայոց ցեղասպանություն
Ցեղասպանություն
Հայոց ցեղասպանության մասին
Ժամանակագրություն
Լուսանկարներ
100 պատմություններ
Քարտեզագրում
Մշակութային ցեղասպանություն
Հիշի՛ր
Վավերագրեր
Ամերիկյան
Անգլիական
Գերմանական
Ռուսական
Ֆրանսիական
Ավստրիական
Թուրքական

Հետազոտում
Մատենագիտություն
Վերապրողներ
Ականատեսներ
Միսիոներներ
Մամուլ
Մեջբերումներ
Դասախոսություններ
Ճանաչում
Պետություններ
Կազմակերպություններ
Տեղական
Արձագանք
Իրադարձություններ
Պատվիրակություններ
Էլ. թերթ
Հոդվածներ
Գիտաժողովներ
Օգտակար հղումներ
   Թանգարան
Թանգարանի մասին
Այցելություն
Մշտական ցուցադրություն
Ժամանակավոր
Օն լայն  
Շրջիկ ցուցադրություններ  
Հիշատակի բացիկներ  
   Ինստիտուտ
Գործունեությունը
Հրատարակություններ
ՀՑԹԻ հանդեսներ  
Գրադարան
ՀՑԹԻ հավաքածուները
   Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
Պատմությունը
Հիշողության պուրակ
Հիշատակի օր
 

Armenian General Benevolent Union
All Armenian Fund
Armenian News Agency
armin
armin
armin
armin
armin




Վերապրողների վկայություններ - Առանձին պատմություններ

Գյուլիզար. մարմինս դարձավ քուրդ, իսկ հոգիս մնաց հայ


Գյուլիզարն առաջին հայ կինն է, որը, առևանգվել է քուրդ աշիրեթապետ Մուսա բեկի կողմից և իսլամացվել, սակայն համարձակություն է ունեցել դիմելու դատարան և վերադառնալու իր ազգային ինքնությանը: Հետագայում նրա ընտանիքի մնացած անդամները զոհ են գնում 1915 թ. Հայոց ցեղասպանությանը:

1880-ական թվականներին քուրդ աշիրեթապետերը, խրախուսված թուրքական կառավարության կողմից, թալանում և ավերում էին հայկական բնակավայրերը: Կողոպտվում էր հատկապես հայերի տնտեսությունը, առևանգվում էին դեռատի հայ աղջիկներն ու հարսները: Ահա այսպիսի առևանգման զոհ է դառնում նաև իր գեղեցկությամբ հայտնի տասնչորսամյա Գյուլիզարը: Վեց ամսական հասակում մնալով որբ` Գյուլիզարը, ում քնքշորեն տանը Գուլո էին կոչում, դառնում է տան զարդը: Բոլոր հավաքույթների ու հարսանեկան հանդիսությունների ժամանակ նա աչքի էր ընկնում իր պարով, երգեցողությամբ և կայտառությամբ: Գյուղում տեղի ունեցած հարսանեկան մի հանդիսության ժամանակ նրան նկատում է Տարոն աշխարհում իր չարագործությամբ հայտնի քուրդ ավազակապետ Մուսա բեկը:

Աշիրեթապետ Մուսա բեկի 150 ավազակները մի գիշեր շրջապատում են Ղարց գյուղում բնակվող Հակոբի տունը և առևանգում Գյուլիզարին: «Իմ սեւ հարսնիքն էր այդ գիշեր: Քիւրտեր հրացանի որոտումներով զիս կը տանէին իմ անյայտ ճակատագիրը», - տարիներ անց պատմում է Գյուլիզարը:

Մուսա բեկը Գյուլիզարին ամուսնացնում է իր կրտսեր եղբոր` Ջեզահիրի հետ: Նրան անվանափոխում են և կոչում Ֆաթմա, արգելում հայերեն աղոթել և սովորեցնում են նամազ անել: Սակայն Գյուլիզարը, հավատարիմ մնալով իր ազգային ինքնությանը, գաղտնի շարունակում է գիշերներն աղոթել և խաչակնքել, ինչի համար հաճախ ենթարկվում է հալածանքի:

Գյուլիզարի առևանգումն արձագանք է գտնում ոչ միայն Բիթլիսում, այլև լուրը հասնում է մինչև Կ. Պոլիս: Այս առթիվ Մուշի առաջնորդարանը տեղեկագիր է ուղարկում Կ. Պոլիս և պահանջում վերադարձնել աղջկան: Բիթլիսի դատարանում գաղտնի դատ է հրավիրվում, որտեղ ներկա էին միայն քրդեր և թուրքեր: Գյուլիզարը, քաջություն դրսևորելով, խոստովանում է, որ հայ է և իրեն քրդերը բռնությամբ են տարել: Վալիի որոշմամբ նրան վերադարձնում են հայկական համայնք ու իր ընտանիք: Հերոսաբար իր պատիվն ու ազգային ինքնությունը պաշտպանած Գյուլիզարին դիմավորելու են գնում Բիթլիսի Հայոց առաջնորդը` քաղաքի հայ անվանի մարդկանց հետ միասին: Գյուլիզարը դատարանից դուրս է գալիս թուրք զինվորական Թապուր Աղասու ուղեկցությամբ` հագնելով նրա բաճկոնը և գլխին ֆես դրած:

Գյուլիզարը վերադառնում է իր ազգային ինքնությանը և հայկական համայնք, կրկին մկրտվում` իր հերոսական վարքի համար ստանալով Հռիփսիմե կույսի անունը:

Սակայն դատավարությունը վերսկսվում է: Պատրիարքարանից եկած հրահանգի համաձայն` խիստ հսկողության ներքո Գյուլիզարը պետք է տեղափոխվեր Կ. Պոլիս, որտեղ տեղի էր ունենալու նոր դատավարությունը Մուսա բեկի դեմ: Դեպի Կ. Պոլիս ճանապարհվելիս Էրզրումում իջևանում են Հայոց առաջնորդարանում, ուր նրան այցելության է գալիս Անգլիայի հյուպատոսը և գրի առնում առևանգման մանրամասնությունները:

Հավանաբար օգոստոսի վերջին և սեպտեմբերի սկզբին սկսվում է Կ. Պոլսի դատավարությունը, որին ներկա են եղել նաև եվրոպական պետությունների բազմաթիվ ներկայացուցիչներ: 1889 թվականի նոյեմբերի 28-ին դատական նիստի ընդհանուր դատախազը պահանջում է Մուսա բեկին արդարացնել և ազատ արձակել: Դեկտեմբերի 5-ին գլխավոր դատավորը կարդում է դատական վճիռը, որի համաձայն Մուսա բեկը ազատ է արձակվում:

Հայկական կողմը` ի դեմս փաստաբան Պ. Թընկըր Սիմոնի, բողոքում է և պահանջում դատի վերաքննություն: Ի վերջո գոհացնելու համար եվրոպական պետություններին դատավորը որոշում է կայացնում Մուսա բեկին աքսորել Մեքքա:

Գյուլիզարի առևանգումն և դրա հետ կապված դատավաությունն այնքան մեծ աղմուկ էր բարձրացրել, որ հայկական տարազով նրա և մոր լուսանկարները Կ. Պոլսում վաճառվում էին մեկ արծաթով, որի հասույթը տրամադրվում էր Մուսա բեկի դեմ բողոք ներկայացրած 66 մշեցիներին:

Դատավարության ավարտից հետո Գյուլիզարն ամուսնանում է Մշո Սուրբ Կարապետ վանքի քահանա` Տ. Կարապետի որդի Գեղամի հետ: Նրանք ունենում են մեկ դուստր` Հայկանուշ անունով: Քրդերի սպառնալիքներից խուսափելու համար տեղափոխվում են Տիգրանակերտ: 1895 թվականի Տիգրանակերտի կոտորածների ժամանակ ողջ են մնացել, սակայն այդ օրերին վաղաժամ ծնվել է նրանց որդին` Լևոնը, որը մահանում է ծնվլուց ինն օր հետո: Տիգրանակերտից տեղափոխվում են Այնթապ, հետո` Ուրֆա: Չորս տարի անց վերադարձել են Մուշ, որտեղ ունեցել են ևս երկու երեխա` Արամին և Արմենուհուն:

1908 թվականի ամուսինն ընտրվում է Օսմանյան խորհրդարանի երեսփոխան և մեկնում Կ.Պոլիս: Գեղամ Տեր-Կարապետյանն իր հիվանդության պատճառով խուսափում է հայ մտավորականներին ու քաղաքական գործիչներին ձերբակալելու և աքսորելու հրամանից: Գյուլիզարը երկարատև ճամփորդությունից հետո, ի վերջո հաստատվում է Մուշում:


Նյութը պատրաստեց ՀՑԹԻ գիտաշխատող Հասմիկ Գրիգորյանը




Գյուլիզարը դստեր` Արմենուհու հետ, Երուսաղեմ, 1909թ.


Մուսա բեկ


Անգլիացի քաղաքական գործիչ Գլատսոնի նամակից` «Թուրքական բռնությունները Հայաստանում», տպագրված «Daily News» թերթում, 1889թ.


Գյուլիզարը իր խորթ մոր` Նարդունի, հորեղբոր` Տեր-Հարությունյանի և հոր հորեղբորորդու հետ, Կ.Պոլիս, 1889թ.


Ընտանեկան լուսանկեր, 1905թ.






ՀԵՏԵՎԵ՝Ք ՄԵԶ



ՆՎԻՐԱԲԵՐԻ՛Ր

DonateforAGMI
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՌ ՊԱՀԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ հիմնադրամի կողմից իրականացվող հատուկ նախագծեր

ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԱՊՐԱԾՆԵՐԻ ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ

ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ
ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆ

ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՅՈՒՇԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՔԱԾՈՆ

ՀՑԹԻ ԳՐԱԽԱՆՈՒԹ

1915
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի «գրքերի աշխարհը»

ԱՌՑԱՆՑ ՑՈԻՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Temporary exhibition
Ինքնապաշտպանական մարտերը Կիլիկիայում Հայոց ցեղասպանության տարիներին

Նվիրվում Է Մարաշի, Հաճընի, Այնթապի ինքնապաշտպանությունների 100-ամյա տարելիցին

ԼԵՄԿԻՆԻ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿ

Lemkin
ՀՑԹԻ ՄԵԿՆԱՐԿՈՒՄ Է
2022 Թ. ՌԱՖԱՅԵԼ ԼԵՄԿԻՆԻ
ԱՆՎԱՆ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿԸ

ՀՑԹԻ ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

genedu
«Հայոց ցեղասպանության թեմայի ուսուցում»
կրթական ծրագիր դպրոցականների համար

ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

genedu
ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

ՓՈԽԱՆՑԻ´Ր ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԴ

100photo
Կիսվի՛ր ընտանիքիդ պատմությամբ, փոխանցի՛ր հիշողությունդ սերունդներին:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտն ապրիլի 24-ին ընդառաջ հանդես է գալիս «Փոխանցի՛ր հիշողությունդ» նախաձեռնությամբ:

ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ

DonateforAGMI

«ՀՑԹԻ» հիմնադրամ
ՀՀ, Երևան 0028
Ծիծեռնակաբերդի խճուղի, 8/8
Հեռ.: +374 10 390981
    2007-2021 © Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ     Էլ.հասցե: info@genocide-museum.am