Home Map E-mail
 
Eng |  Հայ |  Türk |  Рус |  Fr  

Հիմնական էջ
Նորություններ
Առաքելություն
Տնօրենի ուղերձը
Կապ մեզ հետ
Նախօրեին
Հայոց պատմություն
Լուսանկարներ
Մտավորականներ
Հայոց ցեղասպանություն
Ցեղասպանություն
Հայոց ցեղասպանության մասին
Ժամանակագրություն
Լուսանկարներ
100 պատմություններ
Քարտեզագրում
Մշակութային ցեղասպանություն
Հիշի՛ր
Վավերագրեր
Ամերիկյան
Անգլիական
Գերմանական
Ռուսական
Ֆրանսիական
Ավստրիական
Թուրքական

Հետազոտում
Մատենագիտություն
Վերապրողներ
Ականատեսներ
Միսիոներներ
Մամուլ
Մեջբերումներ
Դասախոսություններ
Ճանաչում
Պետություններ
Կազմակերպություններ
Տեղական
Արձագանք
Իրադարձություններ
Պատվիրակություններ
Էլ. թերթ
Հոդվածներ
Գիտաժողովներ
Օգտակար հղումներ
   Թանգարան
Թանգարանի մասին
Այցելություն
Մշտական ցուցադրություն
Ժամանակավոր
Օն լայն  
Շրջիկ ցուցադրություններ  
Հիշատակի բացիկներ  
   Ինստիտուտ
Գործունեությունը
Հրատարակություններ
ՀՑԹԻ հանդեսներ  
Գրադարան
ՀՑԹԻ հավաքածուները
   Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիր
Պատմությունը
Հիշողության պուրակ
Հիշատակի օր
 

Armenian General Benevolent Union
All Armenian Fund
Armenian News Agency
armin
armin
armin
armin
armin




Նորություններ

ԹՈՒՐՔ-ՔՐԴԱԿԱՆ ՎԱՅՐԱԳՈՒԹՅՈՒՆԵՐԻՑ ԽՈՒՍԱՓԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ՁՄՌԱՆ ՑՐՏԻՆ ՍՏԻՊՎԱԾ ԷԻՆՔ ՌՈՒՍԱԿԱՆ ԶՈՐՔԻ ՀԵՏ ՆԱՀԱՆՋԵԼ

ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ ՎԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ
7 ՕԳՈՍՏՈՍԻ 1916Թ., ՀԻՆ ՆԱԽԻՋևԱՆ

01.06.2017


Խաչատուր Գրիգորյանը Սալմաստի Մահլամ գյուղից էր, ուր հաստատվել էր 25 տարի առաջ քրդական բռնություններից փախչելով: Հերթական անգամ թուրք-քրդական վայրագություներից խուսափելու համար ձմռան ցրտին ստիպված էին ռուսական զորքի հետ նահանջել: 300 տուն ունեցող գյուղում միայն 250 մարդ է մնացել: Նրանք էլ սպանվել են տեղ հասած թուրքերի և քրդերի ձեռքով: Ջարդից տասը օր հետո գաղթածներից մի քանիսը վերադարձել են ու տեսել դաժանությունների հետքերը:

Պատմողն է Խաչատուր Գրիգորեան` Սալմաստի Մահլամ գիւղէն, այժմ կապրի Քեարիմ բէյ-Դիզա գիւղին մէջ:

Պատմողը 25 տարի առաջ, քրտական բռնութիւնէն փախած և հաստատուած է Սալմաստի Մահլամ գիւղին մէջ: Դեկտեմբերի վերջերուն, 1914 թ., երբ ռուսները Աղբակէն նահանջեցին, թիւրք-քրտական վայրագութիւն-ներուն զոհ չերթալու համար, պարտաւորուեցանք ձմռան սաստիկ եղանակին ամբողջովին տուն ու տեղ, մեր ամբողջ շարժական ու անշարժ կալուածքը, 300 տունէ բաղկացած գիւղը թողել հեռանալ: Միայն 44 տուն մնացին՝ մօտ 250 անձով, իսկ մեկնողներէն եղան ընտանիքներ, որոնց մէջ մէկ և աւելին մնացին գիւղը. ուրեմն գիւղը մնացողներուն թիւը ընդամէնը 288-300-ի կը հասնէր:

1915 թ. մարտի 22-ին Վանի նախկին նահանգապետ Ջևտէթ պէյը կառավարական կանոնաւոր զօրքերով, ռուսերու նահանջէն վերջ Սալմաստ կը թափուին: Քիւրտերը կը սկսին տուները թալանել, բնակիչները ջարդել, բնակարանները կրակի տալ: Ջևտէթի զօրքերը տղամարդիկը կը հաւաքեն, ութեակներով, տասնեակներով կը կապկպեն և կապուածները շարքով կը գնդակահարեն: Յետոյ թափուած դիակները պատի մը տակ կը հաւաքեն, պատը վրանին կը փլցնեն: Ջևտէթի մասնաւոր հրահանգով չարաչար կը սպանեն մեր գիւղի քահանան` Տ[էր] Վարդան Մաթևոսեանը, յետոյքէն փայտ կը մտցնեն, ճակատի ու դէմքի կաշին կը քերթեն, մօրուքէն կը կախեն, ականջները մորթած թևերէն կը կախեն, միմիայն քահանայի իրանին վրայ խէնչալի 12 հարուած կը հասցնեն: Այս մասին գլխաւորապէս Խանասորի կռուի քիւրտ դահիճներէն Շարաֆ պէկն է, որ իր ամբողջ թոյնը թափեց հայ ժողովուրդին վրայ: Կոտորուեցան 100-115 անձ: Սպաննուեցան մեր գիւղի նշանաւոր մարդոցմէ Դանիէլ Նիկողոսեան, Տ[էր] Վարդան Մաթևոսեան, Գաբրիէլ Մելիք-Յովսէփեան, իր որդին` Մեսրովբ Դաբրիէլեան, Յակոբ Ալթունեան, Սայաթ Մելիք-Ալոյեան:

Ջարդերէն 10 օր յետոյ, ապրիլի 2-ին, մենք գիւղը գացքինք, Հաւթվանի և Խոսրովայի մէջտեղը փլցուած այգիի պատը, ուր ծածկուած էին ջարդուածներուն դիակները, բացինք, աչքովս տեսայ Տ[էր] Վարդան քահանայի խոշտանգուած, այլանդակուած դիակը:

Հասարակական ականաւոր գործիչներէն Ենովք Իսրայէլեանի ականջները, դեռ ինքը ողջ կտրած էին, նոյնպէս և շրթունքներն ու աչքերը հանած էին: Նոյն տանջանքներով էին սպաննուած Յովհաննէս Քիշմիշեանը, Սաֆար Առաքելեանը և ուրիշներ:

Ապրիլի 2-ին, 1915 թ., երբ մենք Երկիր վերադարձանք` մեր երկրին վիճակը իմանալու, այդ ատեն հաւթվանցոց, հալասարցոց, փայաջուկցիներու և մի քանի սալմաստցիներու հետ հաշուեցինք, որ սալմաստցիները մինչ այդ կոտորուած էին 786 հոգի: Նոյն 1915 թ. մայիսի սկիզբները թուրքերու յարձակում գործելու ատեն կրկին անգամ Սալմաստի շրջանին մէջ կոտորած եղաւ: Յայտնի չէ թիւը այս երկրորդ կոտորածի ատեն, բայց ինչքան գիտենք, մօտ 400 հոգի այս երկրորդ կռուին են կոտորուած: Ամբողջ Սալմաստի կանայք հաւաքած են, բռնաբարած, միայն մեր գիւղէն 3-ը տարած են: Մնացածները մեծ մասամբ կոտորուեցան, ողջ եղածները թուրք-քիւրտերու ճիրաններէն ազատուեցան երբ որ Անդրանիկը ետ մղեց թուրքական յարձակումները:

Սալմաստցիները մեծ մասամբ վերադարձած են, որոշ թուով սալմաստցիներ կան միայն Երևանի, Թիֆլիսի, Բաքուի և Ռոստովի շրջաններուն մէջ:
Մենք 5 հոգի էինք, 3 զոհ տուինք:

Պատմողը` Խաչատուր Գրիգորեան, 50 տարեկան անգրագէտ մարդ մըն է, որու փոխարէն կը ստորոգրէ նոյն գիւղացի Խաչատուր Գրիգորով:
[Գրի առնող` Համբարձում Գալուստեան]

ՀԱԱ, ֆ. 227, ց. 1, գ. 424, թ. 12 և շրջ, բնագիր, ձեռագիր:
Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում. Վերապրածների վկայություններ, փաստաթղթերի ժողովածու, հ. 3, Էրզրումի, Խարբերդի, Դիարբեքիրի, Սեբաստիայի, Տրապիզոնի նահանգներ, Պարսկահայք, ՀԱԱ, Երևան, 2012, էջ 379 – 381:













ՀԵՏԵՎԵ՝Ք ՄԵԶ



ՆՎԻՐԱԲԵՐԻ՛Ր

DonateforAGMI
ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԱՌ ՊԱՀԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ

Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ հիմնադրամի կողմից իրականացվող հատուկ նախագծեր

ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՐԱՊՐԱԾՆԵՐԻ ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ

ՀՈՒՇԱԴԱՐԱՆ
ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՀՈՒՇԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՎԱՔԱԾՈՒՆ

ՀՑԹԻ-Ի ԱՆՏԻՊ ՅՈՒՇԱԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ ՀԱՒԱՔԱԾՈՆ

ՀՑԹԻ ԳՐԱԽԱՆՈՒԹ

1915
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի «գրքերի աշխարհը»

ԱՌՑԱՆՑ ՑՈԻՑԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ

Temporary exhibition
Ինքնապաշտպանական մարտերը Կիլիկիայում Հայոց ցեղասպանության տարիներին

Նվիրվում Է Մարաշի, Հաճընի, Այնթապի ինքնապաշտպանությունների 100-ամյա տարելիցին

ԼԵՄԿԻՆԻ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿ

Lemkin
ՀՑԹԻ ՄԵԿՆԱՐԿՈՒՄ Է
2022 Թ. ՌԱՖԱՅԵԼ ԼԵՄԿԻՆԻ
ԱՆՎԱՆ ԿՐԹԱԹՈՇԱԿԸ

ՀՑԹԻ ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ

genedu
«Հայոց ցեղասպանության թեմայի ուսուցում»
կրթական ծրագիր դպրոցականների համար

ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

genedu
ՀՑԹԻ ԿՐԹԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐ

ՓՈԽԱՆՑԻ´Ր ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԴ

100photo
Կիսվի՛ր ընտանիքիդ պատմությամբ, փոխանցի՛ր հիշողությունդ սերունդներին:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտն ապրիլի 24-ին ընդառաջ հանդես է գալիս «Փոխանցի՛ր հիշողությունդ» նախաձեռնությամբ:

ՀԵՂԻՆԱԿԱՅԻՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ

DonateforAGMI

«ՀՑԹԻ» հիմնադրամ
ՀՀ, Երևան 0028
Ծիծեռնակաբերդի խճուղի, 8/8
Հեռ.: +374 10 390981
    2007-2021 © Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ     Էլ.հասցե: info@genocide-museum.am