1918թ. Նյու Յորքում անգլերեն լեզվով լույս տեսավ Հայոց ցեղասպանության ականատեսի առաջին փաստավավերագրական հուշագրություններից մեկը` «Հոշոտված Հայաստան» խորագրով, ուր հեղինակը` ցեղասպանությունը վերապրած չմշկածագցի Արշալույս (Ավրորա) Մարտիկանյանը, պատմում է աքսորի ճանապարհի իր սարսափները: Կորցնելով ծնողներին, քույրերին ու երեք եղբայրներին, որոնք գազանաբար սպանվեցին իր աչքերի առջև, 14-ամյա Արշալույսը տարագրության ընթացքում խոշտանգվել ու պատվազրկվել է թուրք և քուրդ պաշտոնյաների ու ցեղապետերի հարեմներում. նա պատմում է իր տեսած արյան խրախճանքների ու մարդկային պատկերացումից դուրս դաժանությունների մասին: Արշալույս Մարտիկանյանը` հայկական Ժաննա դԱրկը, ինչպես նրան անվանեցին ԱՄՆ-ում, կրելով երկու տարվա մղձավանջային սարսափները, հավատափոխ չեղավ և փախչելով թուրք Քեմալ էֆենդիի հարեմից, երկար թափառումներից հետո 1917թ. գարնան սկզբներին հասավ Էրզրում, որն արդեն գրավվել էր ռուսական բանակի կողմից, ապաստանեց ամերիկյան միսիոներների մոտ, այնուհետև Հայ ազգային միության և Հայ-սիրիական ամերիկյան նպաստամատույց կոմիտեի միջոցներով անցավ Պետերբուրգ, ապա և` ԱՄՆ, Նյու Յորք, ուր և բնակություն հաստատեց: Այս ամենը, սակայն, չնկճեց Արշալույս Մարտիկանյանին. նա առաքելություն ուներ` աշխարհին հաղորդակից դարձնել Թուրքիայում` հայերի դեմ իրագործած ոճրագործություններին:
«Հոշոտված Հայաստան» գիրքն արդեն պատրաստ էր, երբ Հայ-սիրիական ամերիկյան նպաստամատույց կոմիտեի կողմից առաջարկվեց գրքի սյուժեի հիման վրա ստեղծել կինոնկար, որի ամբողջ հասույթը (30մլն ամերիկյան դոլար) պետք է տրամադրվեր Մերձավոր արևելքում հավաքված 60 հազար հայ որբերի կենսաապահովմանը: Այսպես, 1918թ. Կալիֆորնիայում, ամերիկյան Մետրո Գոլդվին Մեյեր կինոընկերությունում ռեժիսոր Օսկար Ափֆելը նկարահանեց «Հոգիների աճուրդ» համր ֆիլմը (շուրջ 10 հազար անձանց, այդ թվում և հայ բռնագաղթվածների 200 երեխաների մասնակցությամբ), որը Հայոց ցեղասպանության մասին պատմող առաջին գեղարվեստական կինոնկարն էր: Կինոնկարի սցենարն ունեցել է 3 տարբերակ, որոնցից առաջինն ունեցել է 675 տեսարան (կադր), իսկ վերջին, վերամշակված տարբերակը` 531, որոնցից յուրաքանչյուրը ենթարկվել է մանրակրկիտ ստուգման Լորդ Ջեյմս Բրայսի (Հայ-սիրիական ամերիկյան նպաստամատույց կոմիտեի նախագահ, նախկինում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանն ԱՄՆ-ում, ով բրիտանական կառավարության կողմից հանձնարարություն էր ստացել հետաքննելու հայկական ջարդերը) և Հենրի Մորգենթաուի (1913-1916թթ. Թուրքիայում ԱՄՆ դեսպան) կողմից` արժանանալով վերջիններիս բարձր գնահատականին: Ֆիլմն առանձնահատուկ է նրանով, որ սցենարի հեղինակն ու գլխավոր դերակատարը հենց ինքը` Արշալույս Մարտիկանյանն է, ով նաև մեծապես աջակցել է ինչպես դերասանների հագուստների և կերպարների ստեղծման, այնպես էլ տեսարանների ճշգրիտ վերարտադրման աշխատանքներին: Նկարահանումների տնօրեն, ռեժիսոր Օսկար Ափֆելը, նկատի ունենալով կինոնկարի քաղաքական մեծ նշանակությունը, նաև` խորին հարգանքով վերաբերվելով Մարտիկանյանի առաքելությանը, որոշում է գլխավոր դերակատար ընտրել վերջինիս, որի մասնակցությունն, ըստ Ափֆելի, կդառնար մի ահեղ կոչ ոչ միայն կինոդիտողների, այլև նրանց համար, ովքեր հնարավորություն չեն ունենա դիտելու ֆիլմը, կդառնա մի վիթխարի ահազանգ` ոչ միայն մի ազգի ողբերգության, այլև ամբողջ մարդկության համար:

Նախքան Ֆիլմի առաջին ցուցադրությունն, այն հանձնվել է շարժանկարների արտոնագրման ամերիկյան ազգային խորհրդին, որի 1919թ. հունվարի 25-ի հատուկ զեկույցում` ուղղված Հայ-սիրիական ամերիկյան նպաստամատույց կոմիտեին, մասնավորապես ասվում էր, որ ֆիլմը բացի իր մեջ պարունակող գեղարվեստական, պատմական, ճանաչողական, դաստիարակչական և մի շարք այլ արժեքներից «նաև անկեղծ ներկայացումն է հայերի տանջանքների, ինչը մեծ ազդեցություն կթողնի ամերիկյան հասարակության յուրաքանչյուր անձի վրա»:
«Հոգիների աճուրդ» ֆիլմն առաջին անգամ ցուցադրվել է 1919թ. փետրվարի 16-ին Նյու Յորքի «Պլազա» հյուրանոցում, Հայ-սիրիական ամերիկյան նպաստամատույց կոմիտեի անդամներ Օլիվեր Հարիմանի և Ջորջ Վանդերբիլթի հովանավորությամբ: Ցուցադրությանը ներկա են գտնվել Նյու Յորքի շուրջ 7000 ականավոր անձինք (տոմսի արժեքը եղել է 10 ամերիկյան դոլար): Ֆիլմի ցուցադրությունը տևել է մեկ շաբաթ, որից ստացված հասույթն ուղարկվել է Մերձավոր արևելքի նպաստամատույց կոմիտեին: Մեծ քաղաքներում` Նյու Յորքում, Սան Ֆրանցիսկոյում, Լոս Անջելեսում կինոնկարի յուրաքանչյուր պրեմիերային ցուցադրումից հետո հանդիպումներ են կազմակերպվել տեղի վերնախավի և Մարտիկանյանի հետ, որոնցում վերջինս ամերիկյան հասարակությանն է ներկայացել թուրք ոճրագործների վայրագությունները: Կինոնկարի ռեժիսոր Օսկար Ափֆելը կինոդիտողների հետ հանդիպումներից մեկում ասել է, որ «Հոգիների աճուրդ»-ը Հայաստանի ճակատագրական պատգամն է ամերիկյան ժողովրդին, և որ ինքը յուրաքանչյուր իրադարձության մոտեցել է ծայրահեղ շրջահայացությամբ ու բացարձակ ճշմարտացիության դիրքերից: Ափֆելը նաև խոստովանել է, որ ֆիլմից կրճատվել են մի շարք տեսարաններ, որոնք չափից ավելի անմարդկային էին, ինչպես օրինակ` ծեր հայ հոգևորականի եղունգների պոկոտումն աքցանով, և ինքն ստիպված է եղել խնայել կինոդիտողի նյարդերը. ապա ավելացնում է. «Անկեղծորեն կարծում եմ, որ ոչինչ պետք չէր կրճատել, քանի որ այս կինոնկարը վեր է խոյանում որպես ճշմարտության հուշարձան, նրա արձագանքները շատ հեռուն գնացող ահազանգ են, և ճշմարտության կեղծումը շատ ավելի սարսափելի է»:

Ընդհանուր առմամբ ֆիլմը ցուցադրվել է ԱՄՆ 23 նահանգների մեծ քաղաքներում, Լատինական Ամերիկայի մի շարք երկրներում, այդ թվում` Մեքսիկայում, Կուբայում և ամենուր բացառիկ հաջողություններ է ունեցել` արժանանալով «դարակազմիկ կինոնկար» գնահատականին: 1919-1920թթ. Լոնդոնում հրատարակվող կինոարվեստին նվիրված «Բայոսկոպ» շաբաթաթերթը գրում է. «Հոգիների աճուրդ» կինոնկարը նոր մրցանիշ է սահմանել Միացյալ նահանգներում», իսկ մի շարք հեղինակավոր թերթերի գովազդագրերում` “The Illustrated London news”, “The Morning Telegraph”, նշվում էր արվում, որ յուրաքանչյուր մարդ պետք է դիտի այս ֆիլմը:

«Հոգիների աճուրդ» ֆիլմը Մեծ Բրիտանիա է բերվել 1919թ. դեկտեմբերին և ենթարկվել է պետական գրաքննության: Երկար բանակցություններից հետո Սկոտլանդ Յարդի համաձայնությամբ ֆիլմը ցուցադրվել է 1920թ. հունվարի 20-ին թագավորական Ալբերտ Հոլլում և շարունակվել` մոտ երեք շաբաթ, որից հետո դադարեցվել է, երկրորդ անգամ գրաքննվել (փոխվել են որոշ վերնագրեր, կրճատվել են 4 տեսարան), ապա նորից ցուցադրվել: Որոշ ժամանակ անց ֆիլմի ցուցադրումը մեկընդմիշտ դադարեցվում է և հանվում շրջանառությունից: 1920-ական թթ. սկզբին ինչպես ամերիկյան, այնպես էլ բրիտանական գրադարաններից գրաքննության ենթարկվեց և հանվեց նաև «Հոշոտված Հայաստան» գիրքը, վերաշարադրվեցին գերմանացի սպաների հակամարդկային գործողություններին վերաբերող էջերը:
Ավելի քան ութսուն տարի կինոյի պատմաբանները փնտրել են «Հոգիների աճուրդ» ֆիլմի 9 ժապավենները (մասերը), սակայն որևէ հետք չեն գտել: Կա վարկած, որ նիտրատի հիմքի վրա պատրաստված այդ հազվագյուտ ժապավենները ջրի տակ են անցել դեպի Բաթումի նավահանգիստ շարժվող խորտակված նավի հետ միասին, կամ որ դրանք գողացվել ու ոչնչացվել են Բաթում քաղաքում: Ֆիլմի ամբողջական տարբերակը` 85 րոպե տևողությամբ, ցավոք, այսօր չի պահպանվել, և միայն 1994թ. արգենտինահայ Էդուարդ Գոզանլյանի ջանքերով հայտնաբերվել է ժապավենից մի հատված, որի մի օրինակը պահվում է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի ֆոնդերում: Ֆիլմն ունեցել է նաև անգլերեն, հետագայում` ֆրանսերեն ու հայերեն ենթագրեր բոլոր տեսարանների համար, որոնց ցանկը բնագրով պահպանվում է Կինոնկարների արվեստի և գիտության ակադեմիայի Մարգրեթ Հերիքի գրադարանի Սելիջի հավաքածուում և լույս է տեսել 1997թ. Scarecrow Press-ի կողմից հրատարակված Էնթոնի Սլայդի «Հոշոտված Հայաստանը և Ավրորա Մարդիգանյանի պատմությունը» գրքում: