«ԱՆԱՎԱՐՏ ՆՅՈՒՐՆԲԵՐԳ».
ԵՐԻՏԹՈՒՐՔԵՐԻ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 90-ԱՄՅԱԿԻ ԱՌԹԻՎ

1918թ. Մուդրոսի զինադադարից հետո, ձգտելով ազատվել երիտթուրքերի վարկաբեկված վարչակարգից և կանխելով Առաջին համաշխարհային պատերազմում հաղթանակ տարած դաշնակիցների հնարավոր պատժիչ գործողությունները Թուրքիայի հանդեպ, Ահմեդ Իզզեթ փաշայի գլխավորությամբ կազմված նոր կառավարությունը որոշում է Օսմանյան կայսրությունը պատերազմի մեջ ներքաշելու և հայերի դեմ զանգվածային կոտորածներ կազմակերպելու համար դատական պատասխանատվության ենթարկել երիտթուրքական կառավարության ղեկավարներին և «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կոմիտեի անդամներին:
1918թ. դեկտեմբերի 16-ի որոշումներով կազմվեցին հարցաքննիչ հանձնախմբեր (գլխավոր նախագահ` Անկարայի նախկին վալի Մազհար բեյ), որոնք սկսեցին հավաքել արևմտահայության կոտորածներին վերաբերող մեղադրական ապացույցներ` ծածկագիր հեռագրեր, պաշտոնական գրություններ, հրահանգներ և հրամաններ, ինչպես նաև ականատեսների վկայություններ:

Օսմանյան կայսրության նահանգները բաժանվեցին 10 դատաքննչական շրջանների, յուրաքանչյուր շրջանի համար նշանակվեցին դատախազներ, հարցաքննիչ դատավորներ և քարտուղարներ:

Ձերբակալվեցին երիտթուրքական մի շարք նախարարներ ու կուսակցության ղեկավարներ, շրջանային պատասխանատու քարտուղարներ, լիազորներ, կուսակալներ, զինվորականներ և այլ պաշտոնյաներ:

1919թ. հունվարի 8-ին Ստամբուլում կազմվեցին Առաջին, Երկրորդ և Երրորդ ռազմական արտակարգ ատյաններ: Դատական նիստերի ընթացքում քննվեցին երիտթուրքական կառավարության ղեկավարների, «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամների և շրջանային պատասխանատու քարտուղարների ու պաշտոնյաների, հայկական կոտորածներն իրականացնող «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի (Հատուկ կազմակերպություն), Յոզղաթի, Տրապիզոնի, Բյոյուքդերեի (Կ. Պոլսի արվարձան) և Խարբերդի տեղահանությունն ու կոտորածները կազմակերպողների հանցավոր գործունեությունը:

Թեև օրենքը նախատեսում էր հանցագործներին դատապարտել ոճրագործության վայրում, սակայն 1919 թ. փետրվարի 5-ին, Ստամբուլի Ռազմական արտակարգ ատյանը` Յոզղաթի տեղահանության և կոտորածի հանցագործների դատավարության առաջին նիստում հատուկ որոշում կայացրեց մեղադրյալներին Ստամբուլում դատելու մասին:

1919թ. մարտի 8-ին, սուլթան Մեհմեդ 6-րդ Վահիդեդդինի (1918-1922) հատուկ հրամանագրով, երիտթուրքական կուսակցական պարագլուխներն ու նախարարները հանձնվեցին Ստամբուլի ռազմական արտակարգ ատյանի քննությանը: 1919թ. մեծ վեզիր Դամադ Ֆերիդ փաշան ևս դատապարտեց երիտթուրքերի կառավարության գործադրած հանցագործ ծրագիրը:

Երիտթուրքական կուսակցության պարագլուխների և նախարարների դատավարությունն սկսվեց 1919թ. ապրիլի 27-ին Ստամբուլում և ընդհատումներով շարունակվեց մինչև հունիսի 26-ը (13 նիստ): Այս դատաքննություների ընթացքում հեռակա կարգով մեղադրվեցին 11 ու դատավարությանը ներկա 20 կուսակցական և պետական բարձրաստիճան գործիչներ: Մայիսի 28-ին անգլիական հրամանատարությունն անսպասելիորեն 77 մեղադրյալի թուրքական բանտից աքսորեց Մալթա կղզի:

Երիտթուրքերի հանցագործությունների գործով վերջիններիս դատավճիռը հրապարակվեց 1919թ. հուլիսի 5-ին: 31 հանցագործներից 4-ը` Ներքին գործերի նախարար, երիտթուրքական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի նախագահ ու մեծ վեզիր (1917-1918) Թալեաթ փաշան, Ռազմական նախարար Էնվեր փաշան, Ծովային նախարար, Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Սիրիայում թուրքական 4-րդ բանակի հրամանատար Ջեմալ փաշան և «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի անդամ, հանրակրթության նախարար դոկտոր Նազըմը հեռակա կարգով դատապարտվեցին մահվան: Մյուս 27 մեղադրյալների նեծ մասը դատապարտվեցին տարբեր տարիների ազատազրկման, իսկ մի խումբ մեղադրյալներ հանցանշանների բացակայության պատճառով արդարացվեցին: Դատավճռում մոռացության մատնվեցին անգլիացիների հովանավորությամբ կալանատնից Մալթա կղզի աքսորված հանցագործները: Հետագայում նրանցից շատերը վերադարձան աքսորից և տարբեր բարձր պաշտոններ զբաղեցրին Հանրապետական Թուրքիայում :

1919թ. հունիսի 21-ին, 23-ին և 28-ին տեղի ունեցան «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության շրջանային պատասխանատու քարտուղարների և պաշտոնատար այլ անձանց դատավարությունները: Դատավճիռը հրապարակվեց 1920թ. հունվարի 8-ին: 36 մեղադրյալներից 3-ը դատապարտվեցին 10 տարվա, մյուսները` մի քանի տարվա ազատազրկման:

Յոզղաթի հայերի կոտորածն իրականացնողների դատավճիռը հրապարակվել է 1919թ-ի ապրիլի 8-ին: Յոզղաթի մութասարիֆի տեղակալ և Բողազլյանի քայմաքամ Քեմալ բեյը դատապարտվեց մահպատժի, իսկ Յոզղաթի ոստիկանապետ Թեվֆիք բեյը` 15 տարվա տաժանակրության: Տրապիզոնի կոտորածների իրականացնողների դատավճիռը հրապարակվեց 1919թ. մայիսի 22-ին: Ութ հանցագործներից երկուսը` Տրապիզոնի վալի Ջեմալ Ազմի բեյն ու երիտթուրքական կուսակցության Տրապիզոնի պատասխանատու քարտուղար Նայիմ բեյը հեռակա կարգով դատապարտվեցին մահվան, մյուսները` տարբեր ժամկետներով ազատազրկման: Բյոյուքդերեի հայերի և հույների կոտորածները կազմակերպողների դատավճիռը հրապարակվեց 1919թ. մայիսի 24-ին:
Բոլոր մեղադրյալները դատապարտվեցին մի քանի տարվա ազատազրկման: Խարբերդի հայերի տեղահանության և կոտորածների գործուն մեղադրյալների դատավճիռը կայացվեց 1920թ. հունվարի 13-ին: Երիտթուրքական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի նախագահ Բեհաէդդին Շաքիր բեյը հեռակա կարգով դատապարտվեց մահվան, իսկ երիտթուրքական կուսակցության պատասխանատու քարտուղար Ռեսնելի Նազիմ բեյը` 15 տարվա տաժանակրության:

Հատկանշական է, որ Սևրի պայմանագրի կետերից մեկը անդրադառնում էր մասսայական բռնություններ իրականացրած թուրք հանցագործներին պատժելուն: Այսպես. թուրքական կառավարությունը ընդունում էր նաև Դաշնակից տերությունների իրավունքը` քրեական պատասխանատվության ենթարկել ոչ միայն պատերազմի օրենքների և սովորույթների դեմ գործողությունների իրականացման մեջ մեղադրվող անձանց, այլև պարտավորվում էր “Դաշնակից տերություններին հանձնել վերջիններիս կողմից պահանջվող անձանց, որոնք պատասխանատու էին պատերազմական վիճակում Օսմանյան կայսրության մեջ առ 1 օգոստոսի 1914թ. մտնող տարածքներում ջարդերի համար”:

Դատավարությունների արձանագրություններն ու որոշումները 1919-1920թթ. հրատարկվեց թուրքական պաշտոնական «Թաքվիմ-ը վեքայի» թերթի հավելվածներում: Բոլոր անվանաթերթերը կրում են «Նորին մեծություն Փադիշահի 1335թ.(1919) մարտի 8-ի կայսերական հրամանով կազմված ռազմական արտակարգ ատյանի դատավարության արձանագրությունը» խորագիրը:

Թուրքական և հայկական մամուլում նույնպես հրապարակումներ եղան տեղի ունեցած դատաքննությունների վերաբերյալ:

Մեղադրական եզրակացություններում բերված փաստաթղթերը` ծածկագիր հեռագրերը, նամակները, փաստեցին, որ արևմտահայության տեղահանություններն ու կատորածները ռազմական կամ կարգապահական միջոցառումներ չեն եղել, սահմանափակ կամ տեղական բնույթ չեն կրել, այլ եղել են կանխամտածված և իրականացվել են բացարձակապես կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի նախաձեռնությամբ, հատուկ կենտրոնի հրահանգներով ու գաղտնի հրամաններով:

1919-1920թթ. Թուրքական իշխանությունների կողմից կազմակերպված երիտթուրքական դատավարությունն այն եզակի ու անհերքելի փաստերից է, որով ապացուցվում է Օսմանյան Թուրքիայում հայերի դեմ պետականորեն կազմակերպված ու իրագործված ցեղասպանությունը: Այս դատաքննություններն ու մեղադրական եզրակացությունները լուրջ փաստարկներ են թուրքական պաշտոնական պատմագրության` Հայոց ցեղասպանությունը ժխտող պնդումները հերքելու համար:

Այս դատավարության ընթացքում դատապարտված երիտթուրք գործիչների ու պաշտոնյաների մեծ մասը հետագայում հայտնվեցին Քեմալ Աթաթուրքի կողքին` Հանրապետական Թուրքիայի զինվորական և քաղաքական վերնախավում` զբաղեցնելով կարևորագույն պաշտոններ:


Մեղադրյալների ցուցակ

	ՄԵՀՄԵԴ ԹԱԼԵԱԹ ՓԱՇԱ 1847-1921 Հայոց ցեղասպանության գլխավոր կազմակերպիչ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի նախագահ 1913-1917թթ. Ներքին գործերի նախարար, 1917-1918 թթ. Օսմանյան Կայսրության մեծ վեզիր 1919թ. Օսմանյան ռազմական արտակարգ ատյանի կողմից դատապարտվել է մահապատժի 1921թ. մարտին սպանվել է Սողոմոն Թեհլերյանի կողմից Բեռլինում
	ԻՍՄԱԻԼ ԷՆՎԵՐ ՓԱՇԱ 1881-1922 Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ 1914թ. Ռազմական նախարար 1919թ. Օսմանյան ռազմական արտակարգ ատյանի կողմից դատապարտվել է մահապատժի 1922թ. սպանվել է Կենտրոնական Ասիայում
	ԱՀՄԵԴ ՋԵՄԱԼ ՓԱՇԱ 1872-1922 Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ, Ծովային նախարար 1914թ. Սիրիայում թուրքական 4-րդ բանակի հրամանատար 1919թ. Օսմանյան ռազմական արտակարգ ատյանի կողմից դատապարտվել է մահապատժի 1922թ. հուլիսին սպանվել է Արտաշես Գևորգյանի և Պետրոս Տեր Պողոսյանի կողմից
	ԴԿՏ. ՆԱԶԸՄ 1872-1926 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի և «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի անդամ 1918թ. Հանրակրթության նախարար 1919թ. Օսմանյան ռազմական արտակարգ ատյանի կողմից դատապարտվել է մահապատժի 1926թ. կախաղան է բարձրացվել
	ԲԱՀԱԴԴԻՆ ՇԱՔԻՐ 1877-1922 Երիտթուրքական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի նախագահ 1920թ. Օսմանյան ռազմական արտակարգ ատյանի կողմից դատապարտվել է մահապատժի 1921թ. դեկտեմբերին սպանվել է Արշավիր Շիրակյանի կողմից Հռոմում
	ՀԱԼԻԼ ՄԵՆԹԵՇԵ 1874-1948 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ 1914-1915թթ. Օսմանյան խորհրդարանի նախագահ 1915թ. Պետական խորհրդի նախագահ, 1915-1917թթ. Արտաքին գործերի նախարար 1917-1918թթ. Արդարադատության նախարար 1919թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2760 1931թ.-ից Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Իզմիրից
	ՄԵՀՄԵԴ ՋԱՎԻԴ ԲԵՅ 1875-1926 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ 1914թ. Ֆինանսների նախարար 1919թ. Ռազմական արտակարգ ատյանի կողմից հեռակա կարգով դատապատվել է 15 տարվա ազատազրկման 1921թ. Լոնդոնի կոնֆերանսում հանդես է եկել որպես Անկարայի պատվիրակության խորհրդատու
	ՀՈՒՍԵԻՆ ՌԱՈՒՖ ՕՐԲԱՅ 1881-1964 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության և «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի անդամ 1918թ. Ծովային նախարար Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2776 1921-1922թթ. Անկարայի կառավարության Ծովային նախարար 1922-1923թթ. Անկարայի կառավարության վարչապետ
	ԱԼԻ ՖԵԹԻՀ ՕՔՅԱՐ 1880-1943 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության և «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի անդամ 1914թ. Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր` Ստամբուլից Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2689 1923-1924թթ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի նախագահ 1924-1925թթ. Թուրքիայի Հանրապետության վարչապետ
	ՇՅՈՒՔՐՈՒ ՔԱՅԱ 1883-1959 Հայերի տեղահանության և կոտորածների անմիջական մասնակից «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ, Տեղահանության գլխավոր տնօրեն Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2738 1923թ.-ից երեք անգամ ընտրվել է Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր 1924թ. Թուրքիայի Հանրապետության Գյուղատնտեսության նախարար
	ՄՈՒՍՏԱՖԱ ԱԲԴՈՒԼՀԱԼԻՔ ՌԵՆԴԱ 1881-1957 Հայերի տեղահանության և կոտորածների անմիջական մասնակից 1914-1915թթ. Բիթլիսի կառավարիչ, 1915-1917թթ. Հալեպի կառավարիչ 1920թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2800 1924-1934թթ. Ֆինանսների նախարար, 1927-1930թթ. Ազգային Պաշտպանության նախարար 1935-1946թթ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի նախագահ 1938թ. Հանրապետության նախագահի ժամանակավոր պաշտոնակատար
	ՄԻԴՀԱՏ ՇՅՈՒՔՐՈՒ ԲԼԵԴԱ 1874-1956 Հայերի տեղահանության և կոտորածների անմիջական մասնակից «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ, կուսակցության գլխավոր քարտուղար 1915թ. Կրթության նախարար 1919թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2756 1935-1950թթ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր
	ԱՀՄԵԴ ՄՈՒԱՄՄԵՐ /ՋԱՆՔԱՐԴԵՇ/ 1874-1928 Հայոց ցեղասպանության մասնակից 1913-1916թթ. Սվասի կառավարիչ 1919թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2719 1922թ. Կայսերիի մութասարրիֆ 1923թ., 1927թ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Սվասից
	ՀԱՍԱՆ ԹԱՀՍԻՆ ՈՒԶԵՐ 1877-1939 Հայոց ցեղասպանության մասնակից 1913-1914թթ. Վանի կառավարիչ 1914-1916թթ. Էրզրումի կառավարիչ 1920թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2774 1921թ. Իզմիրի, 1925թ. Արդահանի, 1927թ. Էրզրումի և 1933թ. Կոնիայի պատգամավոր
	ՍԱԲԻԹ ԲԵՅ ՍԱՂԸՐՕՂԼՈՒ 1881-1960 /Քեմահլը Սահիրզադե Սաբիթ բեյ/ Հայոց ցեղասպանության մասնակից 1914, 1916թթ. Խարբերդի կառավարիչ 1919թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2686 1920-ական թթ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Երզնկայից
	ՋԵՎԴԵԹ ԲԵՅ /ԲԵԼԲԵԶ/ Հայերի կոտորածների մասնակից Վանի կառավարիչ Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2690
	ՄՈՒՍԱ ՀԻԼՄԻ ԴԵՄՈՔԱՆ 1865-1929 1915թ. Քըրշեհիրի մութասարրիֆ Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2712
	ԶԻՅԱ ԳՅՈՔԱԼՊ 1876-1924 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ Գրող, պանթուրքիզմի հիմնադիր գաղափարախոսներից մեկը 1912թ. Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր 1915թ. Ստամբուլի Համալսարանի Սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր 1919թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2759 1923թ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Դիարբեքիրից
	ՀՈՒՍԵԻՆ ՋԱՀԻԹ ՅԱԼՉԸՆ 1875-1957 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ Գրող, լրագրող և քաղաքական գործիչ /"Թանին" թերթի խմբագիր/ Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր` Ստամբուլից 1919թ. Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2675 Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր,1939-ին` Ստամբուլից, 1950-ին` Կարսից
	ՄՈՒՍՏԱՖԱ ՌԵՇԱԹ ՄԻՄԱՐՕՂԼՈՒ 1882-1953 1915թ. Ստամբուլի քաղաքացիական ոստիկանության տնօրեն 1920թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2798 1934թ. Պետական խորհրդի նախագահ 1939թ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր
	ՍՈՒԼԵՅՄԱՆ ՖԱԻՔ ՓԱՇԱ 1886 – ? 11-րդ կորպուսի հրամանատար 1915-1916թթ. Խարբերդի կառավարիչի տեղակալ և զորամասերի հրամանատար Խարբերդում զինվորագրման հանձնաժողովի նախագահ 1920թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2807
	ՍՈՒԼԵՅՄԱՆ ՆԵՋԱՄԻ ԲԵՅ /ՍԵԼՄԱՆ/ 1871-1943 1914-1916թթ. Սամսունի մութասարրիֆ 1916-1918թթ. Սվասի կառավարիչ 1920թ. Անգլիական հրամանատարության կողմից աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2812 1923թ. Կաստամունի կառավարիչ Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Սամսունից
	ԱՐԻՖ ՖԵՎԶԻ ԲԵՅ ՓԻՐԻՆՉՉԻՕՂԼՈՒ 1878-1933 Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր` Դիարբեքիրից 1919թ. աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2743 Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Դիարբեքիրից
	ԱԼԻ ԻՀՍԱՆ ՍԱԲԻՍ ՓԱՇԱ 1882-1957 6-րդ բանակի հրամանատար 1915-1918թթ Կովակասյան և Իրաքի ռազմաճակատ 1920թ. աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2667 1921թ. 1-ին բանակի հրամանատար
	ՔԱՐԱ ՎԱՍԸՖ 1872-1931 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ Զինվորական, քաղաքական գործիչ 1920թ. աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N---- Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Սվասից
	ՄՈՒՍՏԱՖԱ ՔԵՄԱԼ ԲԵՅ 1868 – 1926 /Քարա Քեմալ/ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ Մատակարարման նախարար Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2761
	ԱԼԻ ՄՅՈՒՆԻՖ ԲԵՅ ՅԵՂԵՆԱ 1847 -1951 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ 1915 -1916թթ. Լիբանանի կառավարիչ 1916թ. Հասարակական աշխատանքների նախարար 1919թ. Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2762 Ադանայի քաղաքապետ Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Մերսինից, Ադանայից
	ՍՈՒԼԵՅՄԱՆ ՆՈՒՄԱՆ ՓԱՇԱ 1868 – 1925 «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ Գեներալ, բանակի բժշկական ծառայության գլխավոր Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2732
	ԱՀՄԵԴ ՖԱԻՔ ԷՐՆԵՐ ԲԵՅ 1914-1915թթ. Բաղդատի կառավարչի օգնական 1916-1918թթ. Ստամբուլի ոստիկանության տնօրեն 1919թ. Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2724
	ԻԼՅԱՍ ՍԱՄԻ ԲԵՅ /ՄՈՒՇ/ ?-1945 Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր` Մուշից 1920թ. Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2810 Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր` Մուշից, Բիթլիսից
	ԱԼԻ ՋԵՆԱՆԻ ԲԵՅ «Միություն և առաջադիմություն» կուսակցության անդամ Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավոր` Հալեպից 1920թ. Աքսորվել է Մալթա, բանտարկյալ N 2805 1923թ. Թուրքիայի Մեծ ազգային ժողովի պատգամավոր 1924թ. Առևտրի նախարար

Հեռակա կարգով դատի տրված մեղադրյալներն էին.

1. Թալեաթ փաշա - Ներքին գործերի նախարար, մեծ վեզիր (1917-1918)
2. Էնվեր փաշա - ռազմական նախարար
3. Ջեմալ փաշա - ծովային նախարար
4. Բահադդին Շաքիր բեյ - երիտթուրքական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի նախագահը
5. Դոկտ. Նազըմ բեյ - կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի անդամ
6. Ջավիդ բեյ – ֆինանսների նախարար
7. Սուլեյման Էլբիստանի բեյ - հողագործության և առևտրի նախարար (1915-1917)
8. Մուստաֆա Շերիֆ բեյ - հողագործության և առևտրի նախարար (1917-1918)
9. Օսկան էֆենդի - փոստի և հեռագրատան նախարար (1914-1917)
10. Դոկտ. Ռուզուհի էֆենդի - կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ
11. Ազիզ էֆենդի - հասարակական անվտանգության նախարար, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե»-ի անդամ


Դատարանում ներկա գտնվող մեղադրյալներ`

1. Սայիդ Հալիմ փաշա - մեծ վեզիր (1913-1916)
2. Միդհատ Շյուքրի բեյ - կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղար
3. Ահմեդ Ջեվադ բեյ - Կ.Պոլսի պարետ, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե» - ի անդամ
4. Աթիֆ բեյ - Անկարայի պատգամավոր, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե» - ի անդամ
5. Զիա Գյոքալփ - կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ
6. Քյուչուկ Թալաաթ բեյ - կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ
7. Ռիզա բեյ - կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի և «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե» - ի անդամ
8. Իբրահիմ բեյ - մեջլիսի նախագահ
9. Հայրի էֆենդի - շեյխ ուլ-իսլամ
10. Մուսա Քյազիմ էֆենդի - շեյխ ուլ-իսլամ
11. Խալիլ էֆենդի - արդարադատության և արտաքին գործերի նախարար, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե» - ի անդամ
12. Ահմեդ Նեսիմի բեյ - արտաքին գործերի նախարար (1917-1918)
13. Իսմայիլ Ջանփոլատ բեյ - ներքին գործերի նախարար (1917-1918)
14. Աբբաս Հալիլ փաշա - հասարակական աշխատանքների նախարար (1915-1917)
15. Ալի Մյունիֆ բեյ - հասարակական աշխատանքների նախարար (1917-1918)
16. Շյուքրի բեյ - հանրակրթական նախարար, «Թեշքիլաթ-ը մահսուսե» - ի անդամ
17. Քեմալ բեյ - պարենավորման նախարար, կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի անդամ
18. Հուսեյն Հաշիմ բեյ - փոստի և հեռագրատան նախարար (1917-1918)
19. Ռիֆաթ բեյ - Օսմանյան խորհրդարանի նախագահ
20. Մահմեդ Էսադ էֆենդի - շեյխ ուլ-իսլամ